Το παρόν άρθρο έχει παραχωρηθεί απο το περιοδικό TRADERS’, και μπορείτε να διαβάσετε και περαιτέρω άρθρα με δωρεάν εγγραφή στο www.traders-mag.gr
Σε αυτήν τη συνέντευξη ρωτάμε επαγγελματίες επενδυτές για την ψυχολογία τους και την επίδρασή της στις εκτελέσεις συναλλαγών. Μας εξηγούν πώς νιώθουν όταν εκτελούν συναλλαγές – τα θετικά και τα αρνητικά. Ένα από τα βασικά κριτήρια για τις συνεντεύξεις είναι η μακροχρόνια πείρα αυτών των επενδυτών. Ελπίζουμε ότι αυτά τα άρθρα θα προσφέρουν σε άλλους, λιγότερο έμπειρου επενδυτές, πληροφορίες από τις οποίες θα διδαχθούν. Όλες οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν από τον Richard Chignell, ο οποίος είναι επίσης επενδυτής. Μπορείτε να επισκεφθείτε το μπλογκ του στη διεύθυνση: http://embracethetrend.com
Ed Borgato
» Τόπος διαμονής: Λας Βέγκας, NV
» Ενδιαφέροντα: Αγορές, συμπεριφορική χρηματοοικονομική, ταξίδια
» Επενδυτικό ύφος: αγορά/πώληση μετοχών
» Ιστοσελίδα: www.kjtradingsystems.com
» Chignell: Πόσο καιρό ασχολείστε με τις επενδύσεις;
Borgato: Είχα βρεθεί για πρώτη φορά στο Μανχάταν στις 19 Οκτωβρίου 1987 – τη «Μαύρη Δευτέρα». Ήμουν 18 ετών και ήδη εντελώς γοητευμένος από τις αγορές. Το μόνο πράγμα που ήθελα να δω ήταν το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης (New York Stock Exchange: NYSE). Η πρώτη μου βόλτα με το μετρό με πήγε εκεί και πέρασα όλη την ημέρα παρατηρώντας το κραχ από τα θεωρεία των επισκεπτών του NYSE. Αν και δεν ήξερα απολύτως τίποτα γα το τι συνέβαινε, κατάλαβα αμέσως ότι αυτή η δουλειά θα με ενδιέφερε. Τον ίδιο χειμώνα έκανα την πρώτη μου δουλειά ως τηλεφωνητής σε πελάτες της Lehman Brothers. Περίπου εννέα μήνες αργότερα είχα αποταμιεύσει αρκετά χρήματα και αγόρασα την πρώτη μου μετοχή.
Chignell: Ποιο ύφος εκτέλεσης συναλλαγών/επένδυσης εφαρμόζετε;
Borgato: Είμαι παράλληλα επενδυτής και trader. Οπαδός των θεμελιωδών όταν πρόκειται για το «τι», και της τεχνικής ανάλυσης όταν πρόκειται για το «πότε». Το ύφος μου περιλαμβάνει μετοχές ανάπτυξης (σε αντίθεση με τις μετοχές αξίας), αλλά είμαι συγχρόνως ευαίσθητος ως προς τις τιμές. Εκτιμώ επίσης τον τρόπο σκέψης των γνωστών επενδύσεων αξίας, μια επένδυση από την σκοπιά του κατόχου.
Απ’ την άλλη πλευρά, κοιτάζω δείκτες για την ποιότητα και την ταμειακή ροή μιας εταιρείας. Κάθε εταιρεία παράγει ή καταναλώνει μετρητά. Έτσι αυτό το χρησιμοποιώ και προσπαθώ να καταλάβω το λόγο. Αν μπορώ να δώσω απάντηση στις ακόλουθες τέσσερις ερωτήσεις, η περιέργειά μου ικανοποιείται: κατανοώ την επιχείρηση και τα θεμελιώδη οικονομικά κίνητρα; Είναι οι οικονομικοί παράγοντες βιώσιμοι και ποιά είναι η ανταγωνιστικότητα της εταιρείας; Είναι οι υπεύθυνοι ειλικρινείς και αποτελεσματικοί; Μπορώ να επενδύσω σε μια καλή τιμή;
Στην πλευρά της πώλησης ψάχνω για πληγωμένες ή κατεστραμένες. Ποτέ δεν πουλάω βάσει αποτίμησης – αυτό το αφήνω σε άλλους που σπαταλούν χρόνο και χρήμα καθώς παλεύουν ενάντια στην ορμή. Προτιμώ τις τρίποδες καρέκλες, που είναι ένα βήμα πριν την ανατροπή (και αυτές δεν είναι πάντα ακριβές). Ωστόσο, πουλάω λιγότερες μετοχές σε σχέση με το παρελθόν. Το περιβάλλον για πωλήσεις έχει γίνει πιο δύσκολο και έτσι επιικεντρώνομαι σε λιγότερους τίτλους. Τα τελευταία χρόνια είχα μεγαλύτερη επιτυχία με μικρά στοιχήματα με πλεονεκτήματα έναντι δεικτών ή κλάδων. Η τεχνική πλευρά της στρατηγικής μου καθορίζει τη στιγμή της συναλλαγής των θέσεων. Αφού εντοπίσω τους τίτλους μου, τα ακόλουθα εκτελούνται συστηματικά σύμφωνα με ένα μοντέλο παρακολούθησης τάσης με κανόνες, το οποίο ανέπτυξα και εξέλιξα επί σειρά ετών. Κατά τη γνώμη μου, πολλοί επενδυτές αποτυγχάνουν επειδή δεν μπορούν να διακρίνουν το τι πιστεύουν ότι θα πρέπει να συμβεί από το τι πραγματικά συμβαίνει. Μέσα από τη συστηματική διαδικασία αποκλείονται όλα τα συναισθήματα και είμαι υποχρεωμένος να βλέπω την αλήθεια κατάματα: η γνώμη μου για την αγορά αντιστοιχεί στην πραγματικότητα ή όχι; Εάν έχω δίκιο, ανοίγω θέσεις, αν όχι, τις κλείνω (ή αντισταθμίζω).
Chignell: Πώς αισθάνεστε όταν μια συναλλαγή στρέφεται εναντίον σας;
Borgato: Τα λάθη αποτελούν μέρος του παιχνιδιού. Μπορώ πραγματικά να πω με ειλικρίνεια ότι μετά από τις πολλές απώλειες που έχω δει, τώρα δεν αισθάνομαι τίποτα από τον παλιό φόβο. Έχω κάνει όλα τα λάθη που μπορεί κανείς να φανταστεί. Επομένως, μπορώ συνήθως να βρω πολύ γρήγορα την αιτία μιας απώλειας. Είναι σημαντικό να επεξεργάζεστε τις συναλλαγές εκ των υστέρων. Παραμερίστε την αρχική υπόθεση, δείτε ξανά το στήσιμο και διατηρείστε ένα ημερολόγιο συναλλαγών. Κάθε συναλλαγή περιέχει ένα παράθυρο για το πού βρισκόσουν και για το σημείο όπου πέτυχες κάτι – αυτό δεν πρέπει να χαθεί. Η αλήθεια είναι ότι το να έχεις μικρότερες απώλειες είναι απλώς μέρος της διαδικασίας ενός νέου στησίματος. Το σημαντικό είναι να έχεις μια διαδικασία που σε προστατεύει από σημαντικές και μόνιμες απώλειες. Να μην επιτρέπετε σε οποιαδήποτε συναλλαγή να σας καταστρέψει. Το να γίνονται λάθη δεν αποτελεί πρόβλημα – το να μην τα αναγνωρίζουμε, αποτελεί.
Chignell: Πώς αισθάνεστε όταν μια συναλλαγή αποδίδει;
Borgato: Ακριβώς το ίδιο – όχι πολλά. Η ιδιοσυγκρασία μου είναι τέτοια ώστε δεν απογοητεύομαι εντελώς όταν κάνω λάθη αλλά ούτε ενθουσιάζομαι με τις επιτυχίες. Φυσικά, όταν κάποιος κερδίζει είναι ευχαριστημένος, αλλά θα πρέπει επίσης να το καταπολεμά για να αποφύγει τον εφησυχασμό. Αν προσπαθείς να συγκρίνεις τα κέρδη, θα πρέπει κατ’ επανάληψη να αξιολογείς κάθε μήνα, κάθε τρίμηνο και έτος – η γραμμή του τερματισμού θα είναι στη γραμμή εκκίνησης.
Chignell: Στη διάρκεια της καριέρας σας, έχουν αλλάξει τα συναισθήματά σας και πώς;
Borgato: Όσο μεγαλώνει κανείς αλλάζει (και οι συναλλαγές παράλληλα) σε κάτι καλύτερο. Η βασική ιδιοσυγκρασία μου έχει πιθανώς παραμείνει η ίδια, αλλά η υπομονή μου έχει αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με πριν. Και όσο περισσότερη πείρα αποκτάς, τόσο περισσότερο συνειδητοποιείς πόσα πολλά δεν γνωρίζεις. Όταν ήμουν νεότερος, φοβόμουν να κοιτάξω, σα να μην είχα ιδέα. Τώρα δεν έχω κανένα πρόβλημα. Αυτό απελευθερώνει κάποιον και τον βοηθά να αναπτυχθεί ως επενδυτής. Θα έλεγα ότι ο καθένας πρέπει να προσπαθήσει να ξεφύγει από την πνευματική ματαιοδοξία όσο το δυνατόν συνομότερα.
Chignell: Τι κάνετε μακριά από το γραφείο και τις οθόνες συναλλαγών για να ενισχύσετε τον εαυτό σας νοητικά και ψυχολογικά;
Borgato: Τα ταξίδια υπήρξαν πάντα μεγάλο μέρος της ζωής μου. Μια αλλαγή περιβάλλοντος και μια απόσταση από τη ρουτίνα βοηθάνε στην απελευθέρωση του μυαλού. Για μερικά χρόνια ζούσα σε δύο ακτές, περνούσα λίγες εβδομάδες στη μία ακτή όπου ήταν το γραφείο μου, και τις υπόλοιπες στην άλλη – το λάτρευα. Πριν από μερικά χρόνια έκανα ένα διάλειμμα και ταξίδεψα στον κόσμο. Είχα βάλει τις συναλλαγές μου εντελώς στον πάγο. Για έναν ολόκληρο χρόνο ταξίδεψα σε Νότια Αμερική, Αφρική, Μέση Ανατολή και Ευρώπη – χωρίς σχέδιο και στόχο. Χωρίς αμφιβολία, αυτό ήταν ό,τι καλύτερο έχω κάνει για τη συναισθηματική υγεία μου.
Chignell: Μπορείτε να θυμηθείτε κάποια στιγμή στις συναλλαγές σας που παρατηρήσατε ότι οφειλόταν σε ψυχολογικούς παράγοντες;
Borgato: Μην ξεχνάτε ότι η πρώτη μου επαφή με τις αγορές ήταν τη στιγμή του κραχ. Έτσι, από την αρχή έμεινα με την εντύπωση ότι η ακαδημαϊκή μελέτη των αγορών από μόνη της δεν αρκεί. Κάτι που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την εκπαίδευσή μου στην αγορά ήταν το βιβλίο «Reminiscences of a Stock Operator». Σε αυτό το βιβλίο, η αγορά είναι ο κύριος χαρακτήρας – ένας ζωντανός οργανισμός που καθοδηγείται από έναν άπειρο όγκο και από περιττά ανθρώπινα κίνητρα. Αυτό το κατάλαβα αμέσως, με την πρώτη ανάγνωση – το οποίο δεν σημαίνει ότι ήξερα πώς να συναλλάσσομαι στις αγορές. Αλλά σε συνδυασμό με τη συμπεριφορά που παρατήρησα στη δουλειά, συνειδητοποίησα ότι πρέπει να καταλαβαίνεις την ανθρώπινη συμπεριφορά για να κατανοήσεις τις αγορές. Έχω δει τους πλέον μορφωμένους, αξιοσέβαστους και επιτυχημένους επενδυτές της Γουόλ Στριτ σε πανικό μετά από αλόγιστες συναλλαγές, καταστρέφοντας τους προσωπικούς τους λογαριασμούς και έχοντας υποστεί ακόμα και πλήρη κατάρρευση επειδή η τιμή μετακινήθηκε ενάντια στο στοίχημά τους. Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι οι συναλλαγές σε πραγματικό χρόνο λειτουργούν ως απειλή για το ανθρώπινο μυαλό. Υπάρχουν δεκάδες γνωστικές παγίδες. Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πρόβλημα. Κανένας μας δεν είναι έτοιμος για αυτό από τη φύση του, αλλά οι πετυχημένοι καταφέρνουν να υπερβούν τη φύση τους. Πιστεύω ειλικρινά ότι μαθαίνει κάποιος να κατανοεί τις αγορές εάν έχει βιώσει για αρκετό καιρό και έχει αναγνωρίσει την ανοησία του και την έχει θέσει υπό έλεγχο.
Chignell: Εάν θα δίνατε στους νέους επενδυτές μια συμβουλή σχετικά με το ψυχολογικό χειρισμό της αγοράς, ποια θα ήταν αυτή;
Borgato: Υπάρχουν τρεις περιοχές όπου οι επενδυτές ανταγωνίζονται μεταξύ τους: πληροφορίες, ανάλυση και συμπεριφορά. Το τελευταίο είναι αυτό που σίγουρα σε καθιστά επιτυχή ως επενδυτή. Οι συναλλαγές αποτελούν ένα ταξίδι προς την αυτογνωσία. Κάθε διαδρομή είναι πολύ προσωπική και δεν υπάρχει μία και μόνο σωστή – ο ίδιος ο δρόμος αποτελεί το κλειδί. Αφήστε κατά μέρος τις συναλλαγές επί χάρτου. Ποτέ δεν θα καταλάβετε αν δεν αντιμετωπίσετε τα συναισθήματα που νιώθετε όταν διακυβεύονται τα χρήματά σας. Μην κοροϊδεύετε τον εαυτό σας σε σχέση με τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες σας. Μην κρύβετε τα συναισθήματά σας. Προσπαθήστε να τα αναγνωρίσετε και εκπαιδεύστε τον εαυτό σας στο να τα αντιμετωπίζει με τον κατάλληλο τρόπο. Να συναλλάσσεστε με λογική. Ακολουθούν μερικές πρακτικές συμβουλές προτού ξεκινήσετε:
- Να φιλτράρετε αδυσώπητα: τα περισσότερα από όσα σκέφτεστε, δεν βοηθάνε τη διαδικασία σας.
- Να αλλάζετε τη γνώμη σας: Είτε επενδύετε, είτε εκτελείτε συναλλαγές, με θεμελιώδη ή τεχνική προσέγγιση – να ψάχνετε για νέες πληροφορίες και να αντιδράτε σε αυτές. Η ευελιξία είναι σημαντική. Οι αγορές δεν είναι ένα χώρος για σταθερές απόψεις.
- Λιγότερες πράξεις, περισσότερη μελέτη: το μέγεθος της εμπειρίας δεν σας επιτρέπει να κάνετε περισσότερα. Σας επιτρέπει να αγνοείτε περισσότερα. Να κοιτάζετε μόνο τα καλύτερα θεμελιώδη δεδομένα και τεχνικά στησίματα. Οι καλές επενδύσεις/συναλλαγές απαιτούν πολύ χρόνο.
- Κρατήστε τα πράγματα απλά: Η Γουόλ Στριτ αγαπά την πολυπλοκότητα, επειδή πουλάει. Μην παρακολουθείτε ό,τι δεν καταλαβαίνετε. Δεν χρειάζεται να είστε σπουδαίοι για να βγάλετε χρήματα, πρέπει απλά να αποφεύγετε τα ανόητα λάθη.
- Διαμόρφωση πλάνων: ανεξάρτητα από το επενδυτικό σας ύφος, θα πρέπει να αναπτύξετε μια διαδικασία που θα σας αναγκάζει να την ακολουθείτε: στόχοι κέρδους, μέγεθος θέσης, στοπ κτλ.
Σκεφτείτε το σαν μια ατέρμονη εργασία που απαιτεί συνεχή βελτίωση, αλλά στο τέλος λαμβάνετε έναν πολύτιμο οδηγό.
Καλή τύχη σε όλους σας!
Ευχαριστούμε τον Ed Borgato που μας μίλησε για την προσέγγισή του στην αγορά από την πλευρά της ψυχολογίας και της λογικής, και που μας επέτρεψε να δημοσιεύσουμε αυτή τη συνέντευξη που μπορεί να βοηθήσει άλλους επενδυτές. Ελπίζουμε ότι οι λιγότερο πεπειραμένοι ή οι νέοι επενδυτές να αποκομίσουν κάποια χρήσιμη γνώση. Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τον Ed Borgato, μπορείτε να τον βρείτε στη διεύθυνση:
Twitter: @edborgato
Διαβάστε εντελώς δωρεάν το περιοδικό κάνοντας εγγραφή εδώ:
http://www.traders-mag.gr/index.php/component/comprofiler/registers
